Poljoprivredna Zadruga „Gvozno“ iz Kalinovika je osnovana u januaru 2014. godine u okviru Projekta koji je imao za cilj za unapređenje uzgoja tovnih rasa goveda u BiH. Projekat je finansiran zajednički od strane Češke razvojne agencije, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, Opštine Kalinovik i zadrugara. Zadruga gazduje sa 254 ha poljoprivrednog zemljišta (livade i pašnjaci), ima oko 175 grla Aberdina angusa. U okviru ratarske proizvodnje zadruga se bavi proizvodnjom žitarica, hraniva za goveda uz korištenje isključivo stajskog đubriva, kao nusproizvoda stočarskog dijela proizvodnje. Osnivači Zadruge su poljoprivredni proizvođači iz opštine i predstavnici akademske zajednice (ukupno 8 lica). Zadruga ima zaposlena stručna lica (inženjeri poljoprivrede i doktori poljoprivrednih nauka).

Zadruga je do sada učestvovala u više projekata, a osim projekta Češke Razvojne Agencije, tu su projekti finansirani kroz Sweden/USAID FARMA II projekat, projekti YEP i IMPAKT fondacije te drugo.

Cilj

Cilj naše proizvodnje jeste održiva i prema okruženju – prirodi odgovorna poljoprivredna proizvodnja, koja će obezbjediti kvalitetan proizvod za čovjeka i dug i zdrav život naših grla u osnovnom stadu. U skladu sa tim, u okvirima naših mogućnosti pokušavamo biti inovativni sa željom da stvorimo model održiv i ekonomski opravdan, ovdje u teškim i nepristupačnim uslovima gdje gazduje naša Zadruga. Želimo da obezbjedimu maksimalnu zaštitu našeg okruženja i minimalno opterećenje za vodu i zemlju. Ne koristimo vještačka đubriva, a početkom 2019. godine Zadruga je u 2020. godini dobila sertifikat za organsku proizvodnju, sa čim smo postali i najveća organska farma u BiH, ali i šire.  Na ovaj način, pokušavamo da stvorimo prepoznatljivost našeg proizvoda, ali i da proširimo ove principe, shvatanja i model na druge uzgajivače u sistemu krava tele u našem području.

Istorijat

Prva organizovana stočarska proizvodnja na ovom području vezuju za kraj 19. vijeka i otvaranje zemaljskih stočarskih stanica od strane austrougarske vlasti, u Gacku, Livnu i Butmiru. Prema izvještaju iz 1947. godine, imovina Zemaljske stočarske stanice na Gvoznu kod Kalinovika sastojala se iz zemljišta u površini od 216,24 ha, od čega je bilo 26,76 ha oranica, 123,69 ha livada i 65,79 ha krša.U nastojanju da se za Stanicu obezbjede dovoljne površine, Ministarstvo za poljoprivrede BiH je putem eksproprijacije, arondacije i konfiskacije obavilo njeno proširenje. U 1954. godini površine su iznosile oko 950 ha, od čega oranica – vještačkih livada oko 150 ha. S obzirom da je u toku drugog svjetskog rata tadašnja stanica pretprjela značajne štete, bilo je potrebno obnavljanje ovog dobra.  Obnavljanje stočnog fonda izvršeno je 1953. godine, kada su iz Austrije nabavljene 32 visokosteone junice i jedan bik sivotirolske pasmine. Iz Zapadne Njemačke nabavljeno je 10 ovaca i 6 ovnova virtemberške pasmine, sa FOPD „Slatina“ je preuzeto 100 virtemberških ovaca. Na domaćem tržištu nabavljeno je 250 ovaca sjeničkog tipa. U jesen 1954. godine iz Zemuna u Srbiji nabavljene su 4 nazimice i 6 nazimadi engleske bijele svinje za priplod.

Poljoprivredno‐šumarski fakultet u Sarajevu je 1953. godine od PD „Zelengora“ Kalinovik preuzeo Zemaljsku stočarsku stanicu „Gvozno“. Gvozno je u sastavu poljoprivredno-šumarskog fakulteta u Sarajevu poslovalo do 1978. godine, kada se odvojilo i prešlo  u sastav PD „Miro Popara“ Kalinovik, koje je bilo u sastavu SOUR „UPI“ Sarajevo.

Na površinama koje je pripadalo bivšem poljoprivrednom dobru Gvozno nekad su bil i studentski domovi, a na samoj lokaciji Gvozno bilo je mnogo više objekata koji su bili korišteni, kako za držanje stoke, tako i za potrebe radnika, istraživača i studenata. Nakon rata devedesetih godina, ovo poljoprivredno dobro je jedno vrijeme bilo oslonjeno na ovčarsku proizvodnju, ali nesavjesno upravljanje dovelo je stečaja i zaustavljanja proizvodnje. Pancer, O. 1954. navodi da fakultetsko planinsko ogledno dobro Gvozno obuhvata 882, od čega se 120 ha livada nalazi na Gvozno Polju, na nadmorskoj visini od 1400 m.n.v., koje i je i danas najznačajniji izvor krme za stoku.

U to vrijeme su se na gvoznu uzgajala goveda, ovce i svinje. Posebna pažnja je davana i ispitivanjima tovnih 

osobina muškog podmladka, a navode se i poređenje između tova bičića na Gvoznu i u tovu muške i ženske teladi poljoprivrednoj stanici Maksimir, kod Zagreba, kao što je prikazano na slici ispod.

Međutim, istorijat života čovjeka na ovim područjima je mnogo stariji, što je dokaz i postojanja velikog broja stećaka na lokaciji Gvozno Polje, koji su dana 15. jula 2016. godine upisani na UNESKO-vu listu svetske kulturne baštine, kao zajedničko blago Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije i Crne Gore. Slike stećaka sa Gvozna se mogu naći na zvaničnoj stranici UNESCO.

Danas

Zadrugom rukovodi direktor zadruge, koji odgovara upravnom odboru i skupštini Zadruge. Zadruga je osnovna i posluje u skladu sa Zakonom o zadrugama Republike Srpske koji je usklađen i sa sličnim zakonima u državama članicama EU.

Kad je u pitanju uzgoj goveda, Zadruga se rukovodi Programom uzgoja za Aberdin Angus na farmi PZ Gvozno. Program uzgoja je izrađen je u saradnji sa stručnjacima iz Udruženja uzgajivača tovnih pasmina goveda Češke Republike, stručnjacima sa Univerziteta poljoprivrednih nauka iz Praga i uz pomoć Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. Kontrola proizvodnosti, uredna matična evidencija, planiran pripust i dobra ishrana su osnova uzgojnog programa goveda na farmi PZ Gvozno. Posebna pažnja se daje fitnes osobinama goveda, te njihovoj dobrobiti.

Osnovni princip kontrole proizvodnosti je objektivno određivanje mase teladi u razdobljima odlučujućim za obračun mase sa starosti 120, 210 i 365 dana. Ovi vremenski intervali vaganja proizilaze iz fiziologije i intenziteta rasta teladi u različitoj starosti i istovremeno kopiraju uobičajeno vrijeme unovčavanja teladi. Važno je napomenuti, da sličan sistem koristi većina evropskih zemalja. Osim mase se utvrđuju i evidentiraju i druge proizvodne osobine, od značaja za proizvodnju visoko-kvalitetnih priplodnih životinja (junica i bikova).

Ocjena eksterijera se vrši u skladu sa posebno izrađenom “Metodologijom opisa i ocjene eksterijera tovnih pasmina goveda”, koja je usaglašena sa većinom EU normi.

Testiranje proizvodnosti bikova je regulisano “Metodologijom za odgoj i ispitivanje vlastite proizvodnosti bikova tovnih pasmina goveda”.

U matične knjige koje se vode na farmi upisuju se sljedeći podaci:
a) životinje i njihovo potomstvo, uključujući potomstvo po prenosu embriona, ukoliko ispunjavaju uslove za upis u matičnu knjigu utvrđene pravilnikom matične knjige u Republici Srpskoj,
b) priplodne životinje i podaci o darovaocima sperme, jajnih ćelija, embriona, eventualno drugog genetičkog materijala iz drugih država članica Evropske Unije, ukoliko ispunjavaju uslove utvrđene propisima Evropskih zajednica,
c) priplodne životinje i podaci o darovaocima sperme, jajnih ćelija, embriona, eventualno drugog genetičkog materijala iz trećih zemalja nakon podnošenja potvrde o porijeklu koja potvrđuje, da su upisane ili evidentirane u matičnoj knjizi te treće zemlje, ukoliko ispunjavaju uslove utvrđene propisima Evropskih zajednice, ili nakon podnošenja dokaza, da su upisane ili evidentirane u matičnoj knjizi neke od drugih država članica Evropske Unije ili da ispunjavaju uslove da budu upisane ili evidentirane u matičnu knjigu neke od drugih država članica Evropske Unije,
d) podatke o upisanim životinjama, njihovom porijeklu i performansama i o njihovim uzgajivačima.

Ishrana goveda se zasniva ispaši u toku ljetnog razdoblja na pašnjacima u podnožju planine Treskavice (uglavnom 1300 + m.n.v.s.), te sijenom u toku zime, te u određenim razdobljima oko teljenja plotkinjama se dodaje i zrnasto hranivo.